NOVEMBER – LUNA DI CONCIENTISACION CONTRA VIOLENCIA Print

Kiko ta Abuso?

Investigacionan haci pa “National Coalition Against Domestic Violence” ta mustra na Estados Unidos cu cada 15 seconde un hende muhe ta worde bati of gedal pa un persona cu ta bise cu e ta stime.
Tambe e investigacionan aki ta indica cu mita di tur hende muhernan na Estados Unidos lo experencia algun forma di violencia di nan partnernan durante nan relacion y cu un tercera parti lo ta gedal repetidamente cada aña.  Den 95 porciento di e asaltonan aki, e crimenan aki ta worde cometi door di hendenan homber contra hendenan muher. Mayoria hende no ta comprende na un manera cla ki ta encera den e palabra abuso.
Hopi bez e palabra abuso ta pone hende pensa ariba wesonan kibra of wowonan blausa. Lo ultimo ta señalnan severo di abuso, pero abuso por ta mucho mas scondi y poco riparabel.
Pa por combati e fenomeno aki, ta importante pa tin un comprendemento cla ki e palabra abuso ta encera.

E definicion mas uza ta lo siguiente:
Abuso ta cualkier esfuerzo pa controla, manipula of rebaha un otro individual uzando tacticanan fisico, emocional of sexual.

Otro palabranan cu por uza fuera di e palabra abuso ta:
Violencia di famia, Violencia Domestico, Batimento of Dalmento.

Siguientemente ta bai splica ki ta encera abuso fisico, abuso emocional y abuso sexual.

Abuso Fisico
Abuso fisico ta cualkier uzo di grandura, forza of presencia pa haci daño na of controla un otro persona. Tur e comportacionan aki ta mustra un falta di respet pa e otro persona y un esfuerzo pa controle.

 

Abuso cu ta involvi contacto fisico entre dos persona:
Pusha; ranka; dal; morde; choka; gara; kinipi; skop; scupi; ranka cabei; biramento di man; forza un hende hinca rudia; kima; hinka; sera paden; pusha den un skina; pusha den of pafor di auto; dal cabez di un partner na muraya of vloer; abuso di muchanan; abuso di animalnan; dal e hende muher ora e ta na estado; para of sinta riba e partner; tene e partner contra muraya; carga e partner contra su boluntad; dale cu mokete; ataka cu un obheto of un arma; asesinato.

Abuso involvi uzo di obheto
Tira cos; kibra pertenencianan personal; core auto sin control; purba dal partner cu auto; dal porta sera duro; kibra paña; kibra obhetonan; dal muraya of porta cu mokete; benta cos abao for di mesa of lachi; skop meubels, auto of muraya; menasa cu un obheto; menasa cu un arma.

Abuso cu ta involvi uzo di grandura of presencia
Persigui; kita plug di telefoon; stalking (sigui un persona unda cu e bai); para tras di auto pa stroba persona di sali; coi yabi di auto; haci daño na auto pa stroba di core; coi credit card, placa of chequebook; stroba persona di pasa; mustra un persona un mokete; para den porta pa stroba e caminda di pasa; sera partner pafor di cas; bandona partner den sitionan peligroso; nenga di yuda partner ora e ta malo, ofendi of na estado.

Abuso Emocional
Abuso emocional ta cualkier uzo di palabra, boz, accion of falta di accion cu intencion di controla, ofende of rebaha un otro persona.

Tipo di Abuso Verbal
Menasa pa mata; menasa pa uza violencia; menasa muchanan; acusa partner di ta infiel; yama partner pa prostituta; laga mensahenan mahos riba answering machine/cellular; haci insinuacionan.
Usa frasenan manera: “Bo ta bobo”  -  “Bo ta kens”  -  “Bo ta mahos”  -  “Bo no por haci nada drechi”  -  “Ningun otro hende kier bo”  -  “Ken su baby e ta?”.
Grita; insulta; ta sarcastico; duna bijnaam; keda sin duna aprobacion, aprecio of afeccion como castigo; haci bofon; citica; ignora; humiya; hari e partner; insulta famia of amistadnan; menasa famia of amistadnan.

Accionnan Abusivo Emocional
Ta irresponsabel cu placa; controla acceso na placa; ta hopi jaloers; isola partner di amiganan y famia; tene partner lanta henter anochi; check unda partner ta cada rato; coi pertenencia di un persona; traha cara mahos; manipula cu gañamento; menaza cu divorcio; tin relacion cu otro muher; constantemente cuestiona partner tocante actividadnan; no traha; stroba partner di traha; menasa pa kita voogdij di e muchanan; stroba aceso na telefoon; menasa pa comete suicidio; menasa pa haci su mes daño.

Abuso Sexual
Mishimento no desea; infieldad; acusacion falso; keda sin haci sex como un castigo; sex forza cu partner; sex cu ta causa dolor na partner; insisti partner bisti mas sexy cu e ta desea; forza partner pa “strip” mientras e no kier; sex forza cu otro persona cu no ta partner; forza partner pa waak otronan; uza obhetonan pa “rape”; sex forza cu animalnan; actonan sexual sadistico no desea.

Tin un mito cu Abuso of Violencia Domestico ta sosode solamente cu hende muhernan pasivo, cu tin tiki educacion escolar, sin trabao y cu tin hopi jui.
Investigacionan ta siña nos cu lo ultimo por ta berdad, pero e no ta berdad tur ora.
Violencia Domestico y Abuso ta sosode den tur clase socio-economico, ethico, educacional, di raza, di edad y di religion.
Personanan den posicionan halto den comunidad, cu forza economico, cu educacion escolar halto tambe por resulta den un relacion abusivo.
Ta importante pa reconoce cu un relacion abusivo ta existi y pone un fin na dje.

Bo por evalua si bo ta den un relacion abusivo dor di repasa e listanan ariba menciona.


E articulo aki ta tuma for di: Wilson, K.J. (1997). When Violence Begins at Home: A Comprehensive Guide to Understanding and Ending Domestic Abuse. Alameda, CA: Hunter House.


Luna di November ta e luna pa concientisa riba e problema di Violencia, en particular Violencia contra Hende Muhe y Violencia Domestico.
Pa e motibo aki  FHMD ta start sali cu su campaña contra maltrato di Hende Muhe.
E aña aki tawata remarcable e cantidad di noticia cu a keda publica casi tur dia riba maltrato contra hende muhe.  Esaki ta esnan cu nos a bin sa di nan, pero ta hopi tin cu ta keda scondi. Violencia contra Hende Muhe no conoce distincion di status social /economico, religion, edad, nivel di educacion, rasa/cultura. FHMD ta hopi preocupa cu e aumento di violencia riba nos pais. E tipo di violencia aki ta bira cu dia mas severo.

Nos no mester tapa wowo, orea, ni muchu menos boca y huy e problema aki.  E pensamento cu «no ta mi asunto, ta nan problema »,  ta completamente robes. Tristo pa nos sigui duna lus berde pa keda pensa asina.

Un cambio di mentalidad ta den man di cada cuidadano cu di berdad stima su pais y su prohimo. Si nos no para keto den nos mes cas, aki un par di aña ta tur problema ta worde resolvi cu violencia.
Nos no mester keda cuidadanonan tolerante, cu ta keha, y sigui biba den un cultura di « Wild Wild West ».

Maltrato entre pareha hoben tambe ta aumenta. E mucha muhe of mucha homber cu ta experencia su “Puppylove”, ta pensa cu ta normal pa grita / ofende y hasta dal pasobra ora di pordona otro, nan ta sinti mas dushi.

Na FHMD nos ta haya cliente cu pa hopi aña ta den un circulo di violencia. Tur tipo di violencia : verbal, emocional, economico, menasa, intimidacion, fisico, seksual, acoso ect. Si nan tin yui, e mayornan aki ta manda e mensahe cu ta o.k. pa maltrata otro.
FHMD tey pa yuda e cliente aki pero ta hopi mas importante inverti den prevencion.

Dia 24 di november nos fundacion ta cumpli 11 aña di existencia y dia 25 november ta e dia cu nos ta conmemora e dia cu Internacionalmente ta reconoci como « Dia Internacional pa Eliminacion di Violencia contra Hende Muhe ».
Durante luna di November articulonan di concientisacion lo worde publica den corantnan y tambe informacion tocante actividadnan cu lo worde teni en conneccion cu e fecha importante aki.

« E RAIS PA PAS TA ELIMINA TUR VIOLENCIA DEN NOS CAS »